Zdolności poznawcze szympansów. Bonobo potrafią wywnioskować, co wiedzą inni

W eksperymentach badających umiejętności poznawacze bonobo naukowcy ustalili, że małpy te potrafią wywnioskować, czy komuś brakuje informacji akurat takich, które one posiadają. Umiejętność ta jest kluczowa dla skutecznej komunikacji i współpracy i pokazuje, że bonobo potrafią rozpoznać stan psychiczny u innych, co jest znane jako teoria umysłu.

Teoria umysłu czy też teoria mechanizmu umysłowego to zdolność przyjmowania czyjejś perspektywy, zrozumienia czyichś intencji. To zdolność odczytywania tego, co druga osoba może sobie myśleć i czego potrzebuje. Jest podstawową umiejętnością pozwalającą ludziom poruszać się w świecie społecznym. Umożliwia nam rozpoznanie tego, że ktoś może mieć inne przekonania lub perspektywy niż my, co stanowi podstawę naszej zdolności do zrozumienia i odpowiedniego pomagania innym.

W eksperymentach z udziałem bonobo naukowcy z Johns Hopkins University wykazali, że małpy te potrafią rozpoznać, kiedy komuś brakuje informacji i jeśli podzielenie się nimi przyniesie również korzyści bonobo, to ochoczo to robią. To pokazuje zdolność do pracy zespołowej oraz poziom inteligencji społecznej, który kwestionuje przekonanie, że teoria umysłu jest czysto ludzka.

Wyniki oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Proceedings of the National Academy of Sciences” (DOI: 10.1073/pnas.2412450122).

Gra w trzy kubki

Naukowcy pracowali z bonobo z Ape Initiative, organizacji non-profit zajmującej się badaniami i ochroną tego gatunku szympansa karłowatego. Do eksperymentów zostały wytypowane trzy samce – 43-letni Kanzi, Nyota, który ma 25 lat oraz Teco – najmłodszy z badanych, który ma 13 lat.

Podczas eksperymentów jeden z bonobo oraz jeden z naukowców siedzieli przy stole naprzeciwko siebie. Na stole stały trzy kubki. Szympansowi nie zasłaniano widoku i mógł spokojnie obserwować, jak drugi z naukowców umieszczała smakołyk, winogrono, orzeszek lub chrupek, pod jednym z trzech kubków. Pierwszemu naukowcowi siedzącemu przy stole czasem zasłaniano widok tak, by nie wiedział, gdzie ukryty jest smakołyk. Bonobo mógł otrzymać smakołyk jedynie w przypadku, gdy naukowiec siedzący przy stole go znalazł, co motywowało małpy do dzielenia się informacjami.

Niezależnie od tego, czy badacz widział, gdzie ukryty jest smakołyk, mówił: „Gdzie jest winogrono?” i czekał 10 sekund. Przez ten czas małpa zwykle siedziała nieruchomo i czekała na przekąskę. Ale gdy oczekiwanie się przedłużało, co wskazywało na to, że naukowiec nie ma pojęcia, gdzie czeka nagroda, małpa szybko wskazywała na właściwy kubek. Ich zachowanie jasno wskazywało, co próbują zakomunikować. Na przykład Kanzi, największy miłośnik przekąsek, wielokrotnie wskazywał palcami na właściwy kubek, aby zwrócić uwagę badaczy i był przy tym dość natarczywy.

Teoria umysłu u bonobo

– Zdolność wyczuwania luk w wiedzy innych leży u podstaw naszych najbardziej wyrafinowanych zachowań społecznych, jest kluczowa dla sposobu, w jaki współpracujemy, komunikujemy się i działamy razem – powiedział Chris Krupenye, współautor publikacji. – Ponieważ teoria umysłu wspiera wiele zdolności, które czynią ludzi wyjątkowymi, takich jak zdolność uczenia się czy język, wielu uważa, że ​​nie występuje ona u zwierząt. Jednak ta praca pokazuje bogate podstawy umysłowe, które dzielą ludzie i inne małpy człekokształtne i sugeruje, że te zdolności rozwinęły się miliony lat temu u naszych wspólnych przodków – dodał.

W komunikacie opisującym badania naukowcy podkreślili, że w tej pracy udało im się powtórzyć w kontrolowanym środowisku ustalenia poczynione w badaniach bonobo na wolności, które sugerują, że szympansy będą wokalizować, aby ostrzec członków grupy nieświadomych potencjalnych zagrożeń, takich jak chociażby wąż.

Kwestia, czy nasi najbliżsi żyjący krewni z królestwa zwierząt również mają teorię umysłu, jest tematem zażartych dyskusji od dziesięcioleci. Pomimo pewnych mieszanych wyników, człowiekowate wydają się mieć pewne aspekty tej zdolności, co pokazuje wspomniany wyżej przykład z wężem. To sugeruje że teoria umysłu jest ewolucyjnie starsza, niż sądzono.

Średnio bonobo potrzebowały 1,5 sekundy mniej na wskazanie odpowiedniego kubka, gdy widziały, że naukowiec dzielący się z nimi smakołykami nie widział, gdzie ukryta jest nagroda. Reagowały też bardziej żywiołowo. – To pokazuje, że bonobo faktycznie mogą podjąć działania, gdy zdają sobie sprawę, że ktoś ma inną perspektywę niż one same – zaznaczył Krupenye.

– Wyniki sugerują również, że małpy mogą jednocześnie mieć w umyśle dwa sprzeczne poglądy na świat. Wiedzą dokładnie, gdzie jest jedzenie i jednocześnie wiedzą, że w poglądzie ich partnera na tę sytuację brakuje tej informacji – powiedział Krupenye.

– Pokazaliśmy, że małpy będą komunikować się z partnerem, aby zmienić jego zachowanie – powiedział Luke Townrow, drugi z autorów publikacji. – Jednak kluczowym pytaniem dla dalszych badań jest to, czy małpy chcą również zmienić stan psychiczny swojego partnera lub jego przekonania – dodał.

Należy zaznaczyć, że te ustalenia mogą nie dotyczyć wszystkich bonobo. Badane zwierzęta pochodziły z Ape Initiative i były wychowywane w kontakcie z człowiekiem.

Źródło: Johns Hopkins University, New Scientist, fot. Evanmaclean/ Wikimedia Commons/ CC0